Adet düzensizliği (yumurtlama bozukluğu) ve kanda androjen (erkeklik hormon) düzeyinin artışıyla belirtilerini verir. Özellikle yumurtlama bozukluğu sonucunda uzun aralıklarla veya bir süre hiç adet olmama şeklinde de kendini gösterebilir.
Kanda androjenlerin arttığını belli eden durumlar erkek tipi tüylenme, saç dökülmesi ve sivilcelenme şeklinde kendini gösterebilir.
Polikistik over sendromunun belirtileri
- Kiloda artış
- Erkek tipi saç dökülmesi
- Tüylenme
- Sivilce
- Yüz bölgesinde yağlanma
- Düzensiz adet
- Kısırlık
- Depresyon
Tanı Yöntemleri
Her hastalıkta olduğu gibi PKOS’lu bir olguda da ayrıntılı bir öykü alınmalıdır. Polikistik over sendromu en sık görülen endokrin bozuklukları arasında yer almaktadır. Yaklaşık her 10 kadından 1’inde görülmektedir Polikistik over sendromunun belirti ve bulguları ergenlik döneminden itibaren başlar. Adet düzensizliği ile başvuran her genç kızda da polikistik over sendromu olmayabilir. Genç kızlar ilk adet görmeye başladıkları yıllarda adetleri fizyolojik olarak da düzensiz olabilir.
Kadınların ilk adet gördükten sonraki ilk 3- 4 yıl içinde adetlerinde düzensizlik olması normaldir, Bununla beraber adet düzensizliğin özellikle tüylenme başta olmak üzere tedaviye dirençli sivilce eşlik ediyorsa bu olgularda polikistik over sendromundan kuşkulanılır.
PKOS muayenesinde hastalarda erkek tipi tüylenme, erkek tipi saç dökülmesi, sivilce muayenesinin yanı sıra beden ağırlığı ve bel çevresi de ölçülmelidir. Çünkü PKOS lu olgularda yağ daha çok karın bölgesinde yerleştiği için elma tipi obezite görülür ve bel çevresi artmıştır. Bel çevresinin artması insülin direncinin en önemli göstergesidir. Ayrıca boyun bölgesi başta olmak üzere et benlerinin olması ve boyun, koltuk altı ve kasık bölgelerinde kahverengi renkli cilt koyulaşması olarak adlandırılan akantozis nigrikans olması da insülin direncinin göstergesi olarak kabul edilir.
Polikistik over sendromu tanısı için istenilen kan testlerinde serum androjen ( testosteron, DHEAS) düzeyi, 17 OHPG düzeyi başta olmak üzere hormonlar istenir. Ayrıca PKOS sendromu ile karışabilecek hastalıkların da ayırıcı tanısı yapılmalıdır. PKOS’lu olgularda şeker hastalığı sıklığı normal topluma göre arttığından mutlaka bu olgularda başlangıçta şeker yükleme testi ( OGTT) de yapılmalıdır. PKOS tanı ve tedavisinde insülin direnci (HOMA-IR) ölçmenin herhangi bir yeri yoktur. Bu nedenle insülin direnci ölçülmez.
PKOS sendromunda yumurtalıkların değerlendirilmesi için yumurtalık ultrasonografisi yapılır. Yumurtalıkların boyutları artmıştır ve çevresinde tespih dizisi gibi küçük kistler görülür. Bununla beraber her PKOS’lu olguda yumurtalık görüntüsü olmayabilir. Ayrıca yumurtalıklarında polikistik over görüntüsü olan buna karşılık herhangi bir yakınması ve hormon bozukluğu olmayan kadınlar PKOS olarak değerlendirilmezler.
Tedavi:
PKOS tedavisi klinik bulgulara ve hastanın durumuna göre yapılır.
Obez olgularda ilk seçenek kilo verilmesidir. İlk 6 ayda başlangıç beden ağırlığının % 5- 10’u kadar kilo verildiği zaman adet düzensizliği % 50- 80 oranında düzelir, yumurtlama normale gelir.
Adet düzensizliği, sivilce ve tüylenme yakınması olan olgularda doğum kontrol hapı bu yakınmaların tedavisi için kullanılır
Gebelik isteyen ve gebe kalamayan olgularda aşılama, IVF ve gerekli tedaviler uygulanır
Şeker yükleme testi sonrasında şeker hastalığı ya prediyabet görülen obez yada normalden fazla kilolu olgularda metformin tedavisi planlanır
Tüylenme
Tüylenme artışı, adet düzensizliği, erkek tipi saç dökülmesi ve sivilce kadınlarda erkeklik hormonu (androjen) artışının en önemli belirtileridir. Kadınlarda normalde kıl bulunmayan üst dudak, alt çene, göğüs, göbek, sırt, kuyruk sokumu, üst kol ve uylukta sert, renkli ve kalın kılların artışına hirsutizm adı verilir.
Özellikle 20’li yaşlarda da devam eden sivilce varsa erkeklik hormonu artışından kuşkulanılmalıdır. Yılda 9’dan az adet görmeden kısırlığa kadar giden adet düzensizlikleri görülebilir. Kadınlarda erkeklerde olduğu gibi alın kısmında saç dökülmesine erkek tipi saç dökülmesi denilir.
Ses kalınlaşması, adet görememe, göğüslerde küçülme, erkek tipi saç dökülmesi ve kas yapısında kliteromegali varsa nadir görülen ileri derecede erkeklik hormonu artışından kuşkulanılmalıdır. Erkeklik hormon artışı genellikle böbrek üstü bezi ve yumurtalık kaynaklıdır. Bununla beraber nadir görülen bazı durumlarda da görülebilir. Obezlerde herhangi bir neden olmadan da görülebilir. Bazı ilaçlarda erkeklik hormonu artışına neden olabilir.
Tedavi hastadan hastaya farklıdır ve belirti-bulgulara yöneliktir. Özellikle obez kadınlarda yaşam tarzı değişikliği ile kilo kaybı sonucu adet düzensizliği ve tüylenme de önemli oranda düzelme görülür. Hirsutismus tedavisinde tıraş, ağda ve lazer epilasyon gibi lokal tedaviler uygulanabilir. Tıraş etmek sanılanın aksine yeni kıl oluşumunu arttırmaz. Adet düzensizliği olan ya da orta-ağır olgularda başta doğum kontrol hapları olmak üzere bazı ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlara kıl döngüsünden dolayı en erken 6 ayda yanıt alınır. Tedavi süresi ortalama 2–3 yıldır.
Altta yatan neden devam ettiği için lokal ya da ilaç tedavisi ile kıllanma tamamen ortadan kalkmaz, tedavi kesildikten sonra yakınmalar tekrar başlar. Kısırlık tedavisi için yaşam tarzı değişikliği başarılı olmazsa aşılama ve tüp bebek gibi tedavi yöntemleri denenebilir